GİRİŞ
Sanayi Devrimi, 1700’lü yıllarda İngiltere’nin yaşam sahasında çok köklü gelişmelere neden olmuştur. En önemlisi bu yılların ikinci döneminde, İngilizler o tarihe kadar hiçbir coğrafyada görülmemiş genişlikte sarsıntılar ve değişimler geçirmiştir.
Bu 18. yüzyıl, ekonomik yaşamda meydana getirdiği büyük değişmeler sonucu olarak, İngiltere’deki toplum grupları birbiriyle iletişim haline geçmiş yaşanan sarsıntılar ve değişimler durulup olaylar sakinliğe ulaştığında, İngiltere toplumunun kesinlikle ayrı sınıflara ve mesleklere bölündükleri görülmüştür.
Burada önemli olan endüstri devriminin getirdiği değişmeler kah ortaya çıkardığı eskiye nazaran karşılıklı ilişkilerin toplumda temelinden değişmesi kah uzun olmayan bir zaman içerisinde meydana gelmiş olmaları bir devrim özelliğindedir. Bu devrimi meydana getiren asıl neden endüstrideki yenilikler olduğu için ‘Endüstri Devrimi’ adı verilmiştir.
Sanayi devrimi sürecinde, endüstride ve üretimde bulunan yeni teknikler ekonomik yaşamın alışılmışın dışında artarak ilerlemesine ve değişim geçirmesine neden olmuştur. Bu ilerleme ve değişim karşısında toplum da etkilenmiş ve yeni bir sosyal hal kazanmıştır.
İlk olarak İngiltere’de başlayan bu devrim ve devamında gelişen değişen toplum yapısı daha sonra diğer Avrupa ülkelerine yayılan etkileri bakımından tüm dünyayı derinden etkileyen bir devrimdir.
Bugün, Sanayi Devrimini meydana getiren durumları açıklayabilecek donanıma sahibiz. Uzun olmayan bir süreçte, birbirinden ayrı tutulmayacak olaylar olarak meydana çıkan teknik, ekonomik ve sosyal gelişmeler tarafsız gerçekleriyle ortadadır.
Sanayi Devrimi ve Sonuçlarını temel aldığım bu araştırmamda Sanayi Devriminin anlamı ve özellikleri nelerdir?
Sanayi Devriminin Ticaretin Gelişmesine Etkisi Nedir?
Sanayi Devrimi neden önce İngiltere’de olmuştur?
Sanayi Devriminin aşamaları nelerdir?
gibi sorulara cevap aradım.
Sanayi Devrimi
Sanayi Devrimi, Avrupa toplumlarının hayatında derinden değişikliklere yol açmıştır; ama bu değişimler hemen olmamıştır. Öyle ki 1700’lü yılların ortalarında meydana gelen Endüstri devrimi, günümüzde de sürmektedir. Bir de Endüstri Devrimi, sadece sanayi ile ilgili değildir; aslında tarımsal gelişimin derinden değişikliklerle beraber toplumun ulaşımını sağlayan araçlardaki küçümsenmeyecek değişiklikleri de onun içine almak gerekir. (Tanilli, 1981: s. 94).
Endüstri Devrimiyle nüfus eskisiyle kıyaslanamayacak kadar artmaya başlamıştır. Temel olarak bu olay tarihte ilk olarak Avrupa’da 1700’lü yılların ortasında ve İngiltere’de meydana gelmiştir. (Aybay, 2005: s. 19).
Endüstrileşme iki bölüm olarak incelenebilir ya da iki ayrı endüstri devriminde bahsedilebilir. Çoğu yazar ilk bölüme ‘sanayi devrimi”, ikincisi ise ”bilimsel devrim” olarak nitelendirir. Diğer yazarlar 1700’lü yıllardan 1800’lü yılların ortasına kadar gelen sürede endüstriyel gelişmeyi “makine devrimi”, 1800’lü yılların ikinci döneminde başlayan ise “teknolojik devrim” olarak görülmüştür. (Sander, 2016: s. 209).
Sanayi Devriminin Özellikleri Nelerdir?
Sanayi devriminin en önemli özelliği birbiri ardına gelen bir çok keşfe yol açmasıdır. Bu keşifler toplumdakilerin üretim için sarf ettikleri çabayı nokta nokta azaltmaya yaramıştır. İlk keşifler 1700’lü yıllarda birçok nedenden ötürü İngiltere’de bu durum görülüyor. (Tanilli, 1981: s. 95).
Sanayi Devrimi, yatırımın ve kol gücünün merkezileşmesini de getiriyor kendisiyle. Makinelerin giderek çözülemez bir duruma gelmesi ve enerji oluşumuna yakın bir yerde çoğalmaları zorunluluğu büyük fabrikaları ortaya çıkarıyor. Fabrikalara sahip olan patronlar ile işçiler arasında değişen yeni ilişkiler meydana gelmiştir. (Tanilli, 1981: s. 95).
Özelliklerden sonuncusu olarak: Sanayiciler, köylerden kentlere yol alıyor ya da yeni kentler meydana getirip oralara yerleşiyorlar. Devamında bu durum gelişen kent toplumu ile köy toplumu arasında derin bir uçurum meydana getiriyor. O zamandan itibaren sanayi ve ticaret üzerinde yapılanmalar kentlerde tarım yapılanmaları da sadece köy ve kasabalarda olacaktı. Bugün de olduğu gibi bu durum öyle bir hal almıştır ki 1900’lü yıllara gelindiğinde Batı nüfusunun çoğunluğu kentlerde yaşamaya başlamıştır. (Tanilli, 1981: s. 95).
Sanayi Devrimi Neden Önce İngiltere’de Olmuştur?
İngiltere sonrasında diğer Avrupa ülkelerinde de meydana gelen ekonomik ve toplumsal bakımından incelendiğinde dünya genelini etkileyen Endüstri Devrimi ilk olarak İngiltere’de ortaya çıkmıştır. İngiliz toplumunun başrolde olduğu icat ve bu icatların kullanılması endüstri sisteminin tüm dünyada İngiltere ile hakimiyet kazanmasına neden olmuştur. Endüstri Devriminde İngiltere’nin birçok topluma önderlik etmesi bu toplumlarda çoğu özelliğin toplanmasının bir sonucu gibi görülmektedir. (Aybay, 2005: s. 31).
İlk olarak kömür ve demir madenleri gibi endüstrinin ana damarı olan iki unsur bakımından zengin bir ülkeydi. Bu iki unsurun maden yatakları birbirlerine yakın olduğu gibi ulaştırma yolları olarak kullanması adına da denizlere yakın olması da bir artıydı. (Altaş, 2016: s. 396).
İngiltere’de ticaret serbestliğinin oturmuş olmasından dolayı bu durum İngiltere’ye ticarette kendisine rakip olabilecek herhangi bir devletin baştan geride kalmasını sağlıyordu. Almanya ve Fransa feodalizmle mücadele ederken İngiltere toplumsal sistemini tam anlamıyla oturtmuştu. Bu durumun sonucu olarak İngiltereli sanayiciler yatırımlarını engelleyecek Avrupa’da görülen gümrük duvarları ile maruz kalmadan ticaretlerini iç pazarlarda gerçekleştirebiliyordu.Gelişerek büyüyen yeni ekonomi için o yıllarda İngiltere haricinde hiçbir yerde bu kadar geniş ve elverişli topraklar bulunmuyordu. (Aybay, 2005: s. 32).
Ayrı bir durum olarak Batıda geniş Sömürge İmparatorluğuna sahip olan İngiltere Asya, Afrika ve Amerika’daki ticaret pazarlarını eline alma çabasında bulunurken Hollanda, İspanya ve Fransa’nın bileğini bükerek büyük bir pay kazanmıştır. Bu sömürge İmparatorluğu büyük bir endüstri kurmak adına İngiltere’ye yaramıştır ve hem üretim fazlası olan mallarını yeni pazarlara ulaştırma imkanı sağlarken hem de hammaddeleri ucuz yoldan ithal etme avantajı sağlamıştır. (Tanilli, 1981: s. 102).
Sanayi Devriminin Ticaretin Gelişmesine Etkisi Nedir?
Toprağa, tarıma ve kol gücüne dayalı bir sistemden buhar makinesinin icadıyla ortaya çıkan Endüstri Devrimi ile beraber yeni bir sisteme geçiş başladı. Bu devrim ve icatlarla kol gücünden daha fazla üretime katkıda bulunan makineler ticaretin gelişmesini üretici ve tüketicinin toplumda artmasını sağladı. Üretimin artması ile beraber eldeki malları çıkarmak için yeni pazarlara ihtiyaç arttı. Tüketiciye büyük miktarda ve çeşitlilikte mallar sunulurken bu malların satışına odaklı ticaret anlayışı hâkimiyet kazandı. (Sander, 2016: s. 215).
Sanayi Devriminin Aşamaları Nelerdir?
1700’lü yıllardan itibaren 1800’lü yılların ortalarına kadar devam eden bir endüstrileşme süreci ve 1800’lü yıllardan bugüne kadar süre gelen bir endüstrileşme süreci var. 1870’lere kadar olan Endüstri Devriminin ilk aşamasında olan değişimler üretimi her anlamıyla etkilemiştir. Teknik yeniliklerde kömür ve demir sektörünü etkilemesiyle “birinci” sanayi devrimine etki etmiştir. Ulaşımda görülen gelişmelerin olduğu bu dönemde yeni enerji kaynaklarının keşfi “ikinci” sanayi devrimini de beraberinde getirdi. (Tanilli, 1981: s. 96).
1870’li yıllarla beraber endüstri devriminin içeriği de değişti. Demiryolu gelişimi İngiltere’den Fransa’ya geçti daha sonra batıdaki diğer devletlere yayıldı. Kömür ve demirin hakimiyet kurduğu “birinci” sanayi devriminden sonra “ikinci” sanayi devrimiyle ortaya “Beyaz Kömür” olarak adlandırılan elektrik enerjisi çıktı. (Aytaş, 2016: s.397).
Tüm buluşlar ve değişimler Norveç, İsviçre, İtalya gibi kara elması elinde bulunmayan arazi ülkelerinin ticaretle beraber ekonomilerinin gelişmesine olanak verdi. Aynı dönemde ABD’nin ilerlemesine ise petrol destek olmuştur. “Birinci” endüstri devrimi sürecinde endüstriyi elinde bulunduran İngiltere daha sonra bu gelişmeler ile “ikinci” endüstri devrimi döneminde bu durumu diğer devletlerle ortak paylaşmıştır. (Aytaş, 2016: s. 397).
Fransa Devriminden sonra gelişen Avrupa’daki siyasi durum Avrupa Uyumu ile yeniden 1815 yılında şekillendi. Daha sonrasında yaşanan toplum olayları ile beraberinde 1830’lu ve 1848’li yıllarda ihtilaller görüldü. Liberalizm bu ihtilaller sonucunda bir zafer kazanmıştır. (Aytaş, 2016: s. 397).
Sanayi Devriminin İdeolojik Etkisi Nedir?
Endüstri Devrimi’nin ideolojik etkisi sosyalizm ve liberalizm üzerinde yoğunlaşmaktadır;
1- Sosyalizm
Sosyalizm, üretimde rolün devlet tarafından üstlenildiği devlet eliyle de üretimin topluma ait hale getiren sisteme verilen addır. Genel olarak işçi ve ezilen kesimin hayalini kurduğu bu sistem sermayeyi elinde bulunduran patronların istemediği bir kabus olmuştur. Sosyal mülkiyet, ortak mülkiyet gibi anlayışların bulunduğu sosyalizm günümüzde yerini işçiden yana değil patrondan yana olan kapitalist düşünceye bırakmıştır.
(Tanilli, 1981: s. 101).
2- Liberalizm
Liberalizm de sosyalizmle beraber bu devrim sonucunda ortaya çıkmış bir düşünce akımıdır. Liberalizm yatırım özgürlüğünü savunur ve üretimde devlet üstünlüğüne karşı çıkar. Liberalizmde kendi içerisinde tutucu ve ilerici olarak ikiye ayrılmaktadır. Tamamen özel teşebbüsün artması için ortaya çıkan bu düşünce akımı büyük sermayeli yatırımlarında önünü açmıştır.
(Baechler, 1994: s. 76).
Sanayi Devrimi’nin Sonuçları
Genel olarak bir sonuç tablosu çıkaracaksak tablo şöyle devam etmeli üretimde kol gücüyle kullanılan aletlerin yerini makineler aldı ve üretimde seri hale gelindi. Seri üretim ile beraberinde üretim patlaması yaşandı iç pazarda üretim fazlası mallar dış pazara çıkarılınca uluslararası ticaret hızlandı. Sermayeyi ve yatırımı düzgün ve bilinçli şekilde yapanlar olunca büyük şirketler kuruldu. (Aybay, 2005: s. 36).
Patronlar üretilen malların satışından daha çok kar elde etmek isteyince işçi hakları sömürüldü bunun devamında sosyal bir sınıf meydana geldi “işçi sınıfı”. Şirketler ve fabrikalar ulaşım açısından kolay imkân sağladığı için gelişmiş arazilere kentlere yönelince köyden kente göçler başladı ve dünyanın ilk gecekondu yerleşimleri böyle meydana geldi. (Aytaş, 2016: s. 399).
Uluslararası ticaretin yoğunluk kazanmasıyla beraber büyük firmaların aralarında ki anlaşmalar ekonomik ve kültürel olarak ilişkilerin gelişerek artmasını sağlamıştır. Toplumda ki bu kadar köklü değişimlerin bir sonucu olarak ortaya çıkan düşünce akımları da oldu bunlardan ikisi sosyalizm ve liberalizm gibi düşünce akımlarıdır. (Aytaş, 2016: s. 399).
Bunların haricinde Endüstri Devriminin kitle toplumlarının ortaya çıkması çevre, kültür, beslenme, düşünce değişimi açısından her yönlü sonuçları olmuştur. (Sander, 2016: s. 213).
SONUÇ
Avrupa’da ağır sabanın bulunması ile bir değişim sürecine giren dünya baktığınızda Endüstri Devrimi ile bu değişimde bir üst seviyeye geçmiştir. Endüstrileşerek büyüme sürecine geçen dünya devletlerinden çoğu bu süreçte bende varım demek adına sömürgelere ve ürettikleri malları satma adına elinde bulunduracakları ticari pazara muhtaç kalmışlardır. Bu durum dünyanın her köşesinde kendini göstermiş ve günümüze kadar bu anlayış hakim kılınmıştır. Çünkü bu ticari pazarların ve sömürgelerin büyümesiyle beraber ortak bir Dünya Ekonomisi kavramı vardır.
Endüstri Devrimi ile gelişen üretimdeki verimlilik makine ile makine sahibi arasında bir iletişim kurmuş bu iletişimin köprüsünü de işçi sınıfı oluşturmuştur. Makine sahibi dediğim bu işverenler üretimdeki karı artırmak adına işçilerinin haklarını ve durumlarını göz önünde bulundurmadığı için işçiler kendi haklarını ve durumlarını savunmak adına işverenlerine adeta “üretimde sizin kadar bizimde söz hakkımız var” demiş ve günümüzde de halen devam eden işçi sendikaları sistemini meydana getirmişlerdir.
Sanayi Devrimi ile artan verimli üretim, toplumda ticaret pazarlarının genişlemesiyle başlamış ve yeni coğrafyalara göç ile devam etmiştir. Bu durumda oluşan kültürel etkileşim sonrasında sosyal yapıyı değiştirmiş ve yeni düşünce akımlarını ortaya çıkarmıştır.
Endüstri Devrimi sonuç olarak insanlık adına küçümsenemeyecek çok köklü değişimlerin başlangıcı olmuştur. Bir kaç yüzyıl öncesinde tohumları atılan bu buluşlar zinciri üstüne koyarak, gelişerek günümüze kadar ulaşmış ve bugün ki tüketici dünya toplumunun taleplerini karşılamak adına üretimde daha çok verimlilik ve kazanç ilkesini benimsemiştir.
Yazılarımızdan haberdar olmak için bizi takip etmeyi unutmayınız 🙂
Yararlanılan Kaynaklar:
1- Sander, Oral (2016).Siyasi Tarih İlkçağlardan 1918’e.Ankara:İmge Kitabevi.
2- Tanilli, Server (1981).Uygarlık Tarihi Çağdaş Dünyaya Giriş.İstanbul:Say Kitap Pazarlama.
3- Kiaulehn, Walther (1971).Demir Melekler: Makinenin Doğuşu,Tarihi ve Kudreti.İstanbul: Remzi Kitabevi.
4- Giddens,Anthony(2004).Modernliğin Sonuçları.İstanbul:Ayrıntı Yayınları.
5- Brizon,Pierre (1977).Emeğin ve Emekçilerin Tarihi.Ankara:İlkyaz Basımevi.
6- Aybay, Rona (2005).Sosyalizmin Öncülerinden Robert Owen.İstanbul:Yapı Kredi Yayınları.
7- Altaş,Seyithan (2016).Uygarlık Tarihi.Ankara:Nobel Akademik Yayıncılık.
8- Birnbaum,Norman (2002).Sanayi Toplumunda Kriz.İstanbul:Babil Yayınları.
9- Baechler,Jean (1994).Kapitalizmin Kökenleri.Ankara:İmge
10- Wallerstein,Immanuel (2010).Modern Dünya Sistemi. İstanbul: Yarın Yayıncılık.
11- Fülberth,Georg (2014).Kapitalizmin Kısa Tarihi.İstanbul:Yordam Kitap.
