Norveç: Siyasi Yapısı, Merkez-Taşra Teşkilatı, Nordik Modeli

Giriş

Norveç, parlamenter, demokratik ve temsili esaslara dayalı anayasal monarşi ile yönetilen bir krallıktır. Norveç Krallığı; özgür, bağımsız, bölünmez ve devredilemez bir krallık şeklindedir. Yönetim şekli sınırlı ve kalıtsal monarşidir. Evangelik Lüteryan dini devletin resmi dinidir.

Norveç,  Kuzey Avrupa’da, Kuzey Denizi ve Kuzey Atlantik Okyanusu sınırında, İsveç’in batısında yer almaktadır. Başkenti Oslo’dur. 323.000 km²’lik alana sahip olan Norveç’in, nüfusu 5.372.191 kişidir (2018 tahmini). Nüfusun, yüzde 85’ini Norveçliler, yüzde 8.3’ünü diğer Avrupalılar ve yüzde 8.5’ini diğer kıtalardan gelenler oluşturmaktadır(2017 tahmini). Ayrıca Norveç, 15,456 (Eritre), 11,498 (Suriye), 7,527 (Somali), 6,490 (Afganistan)  olmak üzere toplam 40,971 mülteciye ev sahipliği yapmaktadır. Ek olarak vatansızların sayısı 3,282‘dir.

Demografik ve coğrafi yapısına değindiğim Norveç’in, siyasi kurumları, yasama-yürütme-yargı erkleri, merkez ve taşra teşkilat yapısı, yazımın odak noktası olacaktır. Ek olarak ise İskandinav ülkelerine özgü, siyasi ve ekonomik model olan Nordik Modeli’ne incelemeye çalışacağım.

Norveç’in Siyasi Yapısı

Norveç parlamenter, demokratik ve temsiliyetçi bir yapı çerçevesinde “Başkanlık Sistemli Anayasal Monarşi” ile yönetilmektedir.

Bununla birlikte, Kral’ın siyasi gücü oldukça sınırlı ve daha ziyade simgeseldir. Halen ülkenin başında bulunan Kral V. Harald 1 Ocak 1991’de tahta çıkmıştır.

Başbakan Erna Solberg, Norveç Muhafazakar Partisi’nin lideridir. 2013’te yapılan genel seçimlerde partisinin birinci gelmesinin ardından Norveç Başbakanı olmuştur. Gro Harlem Brundtland’dan sonra Norveç tarihindeki ikinci kadın başbakandır.  Başkan Olaf Michael Thommessen, Muhafazakar Partili bir siyasetçidir.

Yasama Erki

Norveç ulusal meclisine ait olan yasama, Storting adı verilen meclis tarafından yapılmaktadır. Meclis, her dört yılda bir yapılan genel seçimlerle oluşturulmaktadır.

18 yaşını doldurmuş Norveç vatandaşları ile en az 10 yıl Norveç’te oturanlar seçimlerde oy kullanma hakkına sahiptir. Seçimlerden sonra meclis ikiye ayrılır. 165 kişilik parlamentoda 110 üye (üçte ikisi) Lagting  adı verilen üst meclisi, 55 üye ise (üçte biri) Odelsting adı verilen alt meclisi oluşturur.

Her yasa önce Odelsting’te görüşülür ve daha sonra Lagting’e gönderilir. İki kez Odelsting’ten geçtiği halde Lagsting’te kabul edilmeyen yasa, iki meclisin toplandığı Storting‘te 2/3(üçte iki) çoğunlukla kabul edilebilir.

Yasanın meclis sürecini tamamlamasından sonra devlet konseyinde kralın onayı ile yürürlüğe girmektedir.

Meclis, çalışmalarını komisyonlar ve genel kurul çalışmaları şeklinde yürütmektedir.

Yürütme Erki

Yürütme görevi, Kral ve Başbakan idaresindeki Bakanlar Kurulu tarafından icra edilmektedir. Kral yürütme gücünü Statsrad  adı verilen devlet konseyi vasıtasıyla kullanır.

Bu konsey, başbakan ve en az yedi kişiden oluşan bakanlardan meydana gelir. Konseyde görüşülecek konular bakanlıklar tarafından hazırlanmakta, bakanlıklar ise konseye üye bakanlar tarafından yönetilmektedir.

Hükümet, bütçeyi ve kanun tasarılarını hazırlayarak parlamentoya sunma yetkisine ve görevine sahiptir. Hükümeti atayan Kral, 1884 yılındaki parlamenter hükümet modeline geçilmesiyle beraber bu atamayı parlamentonun isteğiyle uyumlu olarak yapmak zorunluluğu içindedir.

Yargı Erki:

Yargı sistemi üç düzeyli bir yapılandırılma içerisindedir.

İlk aşama mahkemeleri, ilçe ve il mahkemeleridir ve 93 tanedir.

Bunun üzerinde ise temyiz mahkemesi vardır ve toplam 6 tanedir.

En üstte ise Yüksek Mahkeme vardır ve başkent Oslo’da bulunmaktadır. Yüksek Mahkeme,son kararları verme yetkisine sahiptir.

Ayrıca, her belediyede hukuk eğitimi görmeyen kişilerden oluşan ve 4 yıllığına seçilen 3 kişilik Uzlaşma Kurulu bulunmaktadır ve anlaşmazlıkların çözümünde görev almaktadır

Ombudsman Kurumu: 1962 yılında kurulan Parlamenter Ombudsman, 4 yıllığına seçilmektedir. Her vatandaş ombudsmana ulaşma imkanına sahiptir. Ombudsman özel hukuk ilişkileri ile ilgilenmemektedir. Obudsman kararları tavsiye niteliğindedir.

Norveç Genel Yönetim Yapısı

1. Merkezi Yönetim

Norveç’te, merkezi idare kral, başbakan ve devlet konseyi üyelerinin yönetimi  altındaki teşkilattan oluşmaktadır.

Hükümet yapısı içerisinde; başbakanlık, dışişleri, savunma, sanayi ve ticaret, çalışma ve devlet idaresi, maliye, yerel yönetimler ve bölgesel gelişme, sağlık, kültürel işler, sosyal işler, ulaştırma ve iletişim, çevre, balıkçılık, uluslararası gelişme ve insan hakları, tarım, adalet ve polis, çocuk ve aile ilişkileri, petrol ve enerji ve eğitim ile araştırma ve kilise işleri bakanlıkları bulunmaktadır.

2. Merkezi Yönetimin Taşra Yapılanması

19 il ve 435 belediyeye ayrılan Norveç anayasasında yerel yönetimlerle ilgili bir hüküm olmaması dikkat çekmektedir.

Belediye ve il yerel yönetim örgütlenmesinin ilkelerini içeren il yerel idaresi (county) ve yerel yönetimlerle ilgili yeni yerel yönetimler yasası 1993 te yürürlüğe girmiştir. Esasında mevcut yerel yönetim sistemi 1847 tarihli yerel yönetimler yasasına dayanmaktadır.

Norveç’te 19 il bulunmakta ve iller valiler tarafından idare edilmektedir. Hükümetin ildeki en üst temsilcisi görevini yürüten vali:
Belediyelerin faaliyetlerinin kanunlar çerçevesinde ve bütçe hükümlerine göre gerçekleştirilmesini sağlama ve belediyeler ve il mahalli idarelerine yönelik rehber ve koordinasyon görevi bulunmaktadır.

İllerde vali gözetiminde çalışan ve bakanlıkların taşra temsilcileri konumundaki çeşitli daireler vardır fakat bu dairelerin hepsi her ilde bulunmamaktadır.

Norveç Yerel Yönetimleri

Norveç’te, belediyeler (municipality) ve il yerel yönetimi (county, il belediyeleri) olarak ikili bir yerel yönetim sistemi bulunmaktadır

İl mahalli idareleri ile belediyelerin sayısının yıllar geçtikçe azaldığı gözlemlenmektedir. Oslo, hem belediye hem de il mahalli idaresi olma yönünden dikkat çekmektedir. Her belediye bir ile aittir.

Norveç’te il düzeyinde il konseyleri; ilçe düzeyinde  ise belediyeler görev yapmaktadır.

Karar alma organı: İl Konseyi Meclisi ve Belediye Meclisidir. Karar organı halkın oylarıyla belirlenir. Yerel seçimler ise 4 yılda bir yapılır.

Norveç’te doğrudan bir yürütme organı tanımlanmamıştır. Tüm il konseyleri ve belediyelerde idare heyeti bulunmaktadır. Yürütme işini idare heyeti ve daimi komiteler yerine getirmektedir.

İl konseyleri ve belediyeler istediği konuda ve sayıda komite kurabilirler ancak mutlaka diğer komitelerin sevk ve idaresinden sorumlu bir daimi komite kurmak zorundadırlar. Daimi komite ve idare heyeti üyeleri yerel meclis üyeleri tarafından seçilir.

Yerel yönetimlerin siyasi lideri belediye başkanıdır. Belediye başkanı, meclisin ve idare heyetinin de başkanıdır. Belediyenin siyasi ve hukuki temsilcisi olarak görev yapar. Başkanın görev süresi 4 yıldır.

Norveç’ te her belediye ve il mahalli idaresi, idaresinin başı olarak bir üst yöneticiye sahip olmalıdır. Tüm idarenin başı olan üst yönetici, belediye/il mahalli idaresinde istihdam edilen herkesin amiridir ve kararları hazırlamak – uygulamak başlıca görevidir. Üst yönetici bütün toplantılara katılma ve denetleme yetkisi ve görevi dışında, bütün komitelerde meclislerde ve kurullarda konuşma hakkına sahiptir.

Üst yönetici,en az altı yıllık bir süre için meclis tarafından atanır ve siyasi lider gibi, şahsi durumlarda veya önemsiz meselelerde karar alma yetkisine sahiptir.

Özellikle, çalışanlarla ilgili kadroların ihdası, iptali ve diğer konularda karar alma konusunda yetkilendirilir. Aksi belirtilmediği sürece, İl/belediye meclisi ve  idare heyetini bütün meselelerde karar alma yetkisiyle donatabilir. Heyet de özel durumlar ve önemsiz meseleler için tek başına üyelerini yetkilendirebilir.

Nordik Modeli Nedir?

İskandinavizm olarak bahsi geçen tarihi sosyo-politik yakınlığın sonucunda oluşan ortak ulus ve ortak yurt ideali, sonraki yıllarda İskandinav ülkelerinin kendi bağımsız devletlerini kurmalarıyla beraber Nordik yada İskandinav modeli olarak bilinen sosyo-ekonomik düzeni benimsemeleriyle daha da ileriye taşınmış oldu.

Modelin ekonomik yönüne bakacak olursak:

Karma ekonomik modelin, refah devletiyle  bütünleşmesi ve sosyal devlet anlayışının yaygınlaşması diyebiliriz.

Kamu harcamaları yüksektir, birçok stratejik kurum (elektrik, enerji, telekominikasyon) kamuya aittir. Bu yüzden anglo-saksonlar tarafından komünist olmakla itham edilirler.

Öte yandan serbest piyasa mevcut olmakla birlikte ithalatta yüksek maliyet mevcuttur. Çok uluslu şirketlerin ,özellikle de Norveç’te, yatırımları zayıftır. Sermaye çoğunlukla yerli ve millidir.

Siyasi açıdan bakacak olursak:

Finlandiya ve İzlanda haricinde, Viking geleneklerinden gelen Danimarka, İsveç ve Norveç’te parlamenter temsili demokratik anayasal monarşi mevcuttur. Kuzey ülkelerde sosyal demokrat nüfus ile merkez sağ nüfus genelde başa baştır. Bu yüzden her seçimde ittifaklar oluşur.

Norveç’te;

11 Eylül 2017 tarihinde gerçekleştirilen genel seçimlerin ardından ülkeyi Muhafazakar Parti, İlerleme Partisi ve Liberal Parti’den oluşan koalisyon hükümeti yönetmeye başlamıştır.

Muhalefette yer alan Hıristiyan Demokrat Parti’nin (KrF) kongresinde KrF’nin mevcut Hükümete katılması yönünde karar alınmıştır.

KrF’nin, Muhafazakâr Parti, İlerleme Partisi ve Liberal Parti’den oluşan koalisyon hükümetine katılması konusundaki müzakereler 20 Ocak 2019 tarihinde anlaşmayla sonuçlanmış ve kabine KrF’nin de katılımıyla genişletilmiştir.

Yararlanılan Kaynaklar:

1- CIA, The World Factbook, ‘ https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/no.html/’, (Erişim Tarihi: 8 Mayıs 2019).
2- Wikipedia, Erna Solberg, ‘https://tr.wikipedia.org/wiki/Erna_Solberg/’, (Erişim Tarihi: 8 Mayıs 2019).
3- AYDEMİR, Süleyman Ruhi, Norveç’te Yerel Yönetimler, Mevzuat Dergisi, Yıl:7, sayı:80, Ağustos 2004.
4- T.C Dışişleri Bakanlığı, Norveç Siyasi Görünümü, ‘http://www.mfa.gov.tr/norvec-siyasi-gorunumu.tr.mfa/ ‘, (Erişim Tarihi: 8 Mayıs 2019)
5- AKARÇAY, Pınar. FİNLANDİYA, DANİMARKA VE NORVEÇ’TE YEREL YÖNETİMLER. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 46, Mayıs 2017, s. 352-372
6- BİRİNCİ, Mehmet. ALBAYRAK, Elvan Tümerkan.SOSYAL DEVLET MODELLERİ: SOSYAL DEMOKRAT MODEL, İSVEÇ-NORVEÇ ÖRNEĞİ,
Journal of Social Work, 2017, Vol:1, Issue:1, 64-100
7- Ahmet Nihat Demir. NORDİK(İSKANDİNAV) EKONOMİ MODELİ – 1. Gazete Bilkent, ‘http://www.gazetebilkent.com/2017/02/20/nordikiskandinav-ekonomi-modeli-1/’, (Erişim Tarihi: 7 Mayıs 2019)
8- SEVİNÇER, Vedat. BİLGESAM. Nordik Modeli: Kapitalizm Açmazına Çare mi?, ‘http://www.bilgesam.org/incele/252/-nordik-modeli–kapitalizm-acmazina-care-mi-/#.XNbhO44zbIV‘, (Erişim Tarihi: 7 Mayıs 2019)
9- The Royal House Of Norway. Current activities. ‘https://www.royalcourt.no/aktuelt.html?tid=27678&sek=27262 ‘, (Erişim Tarihi: 8 Mayıs 2017)