Tarihsel süreç içerisinde güç dengelerinin iktidar üzerindeki etkisi sosyal hayattan bağımsız olamayan hukuku da etkilemiştir. Toplu yaşamla birlikte devletleşme süreci beraberinde bu yapıların örgütlenmelerini de getirdi. Güç ilişkilerini kullanış amacına göre sınırlayan veya pekiştiren hukuk bu süreç içerisinde denetleme mekanizmalarını da peşi sıra getirmiştir.
İktidarlar toplumların modernleşme süreciyle birlikte kutsallaşma, tek merkezde toplama yetilerini de yitirmeye başladı .Salt gücün temsilcisi olan iktidar nispi etkide de olsa sınırlanma mekanizmaları oluşturularak denetlenmeye çalışıldı. Bu denetleme mekanizmaları ver süreci topluluklar arasında fark göstermekle birlikte benzer yapılar üzerine oturtulmuş şekliyle günümüze ulaşmıştır.
Osmanlı Devleti döneminde halk ile devlet arasındaki uyuşmazlıkları gidermeye çalışan kurumlar mevcuttu. Bu kurumlar Teba’nın kendi arasındaki ilişkileri düzenlemekle birlikte devlet ile olan ilişkilerini geliştirmek, bu düzenlemelerin uygulanabilirliğini güvence altına almakla görevliydi.
Osmanlı Devletindeki bu uygulamayı ilk keşfeden Kral XII.Charles (Demirbaş Şarl) olmuştur. Ruslarla yaptığı savaş sonucu mağlup olan kral Osmanlı Devleti’ne sığınmasıyla birlikte uygulamayı ülkesine getirmiştir. Osmanlıda ‘Kadıl Kudat* diye adlandırılan yapı 1713’te kurulup 1809 da İsveç anayasasına girerek anayasal bir kimliğe büründü. Umbadh (görev, yetki,temsilci) ve man (adam)**sözcüklerinin birleşimi olan Ombudsman günümüz Türkçesine Kamu Denetçiliği olarak yerleşmiştir.
Osmanlı Devletindeki bu uygulamayı ilk keşfeden Kral XII.Charles (Demirbaş Şarl) olmuştur. Ruslarla yaptığı savaş sonucu mağlup olan kral Osmanlı Devleti’ne sığınmasıyla birlikte uygulamayı ülkesine getirmiştir. Osmanlıda ‘Kadıl Kudat* diye adlandırılan yapı 1713’te kurulup 1809 da İsveç anayasasına girerek anayasal bir kimliğe büründü. Umbadh (görev, yetki,temsilci) ve man (adam)**sözcüklerinin birleşimi olan Ombudsman günümüz Türkçesine Kamu Denetçiliği olarak yerleşmiştir.
Türkiye de Kamu Denetçiliği Kurumu’nun kurulması 12 Eylül 2010 tarihli Anayasa Değişikliği kanunuyla ön görülmüştür. Kamu Denetçiliği Kurumu kamu tüzel kişiliğine sahip kendisine has bir bütçesi olan TBMM’ye bağlı bir yapıdır. Bir baş denetçi ve beş denetçiden oluşan kurum TBMM tarafından dört yıllığına seçilir***. Kurum idarenin tutum ve davranışlarını incelemek ve gerekli durumlarda tavsiye vermekle yükümlüdür.**** Bu yükümlülük salt hukuka uygunluk yönünden olmamakla birlikte adalet anlayışı, insan hakları ve hakkaniyete uygunluk prensiplerini de içerir. Kararların icrai bir niteliği yoktur fakat son yıllardaki başvuru sayılarındaki artışın yanı sıra verilen kararlara uyulma oranları da hızla artmaktadır.Yurtdışındaki örneklerine göre henüz emekleme aşamasında olan Türk Ombbudsmanlığının ilerleyen süreçte verdiği kararların etkililiğinin artacağı öngörülmektedir.
Yazılarımızdan haberdar olmak için bizi takip etmeyi unutmayınız 🙂
Yararlanılan Kaynaklar
* Ortaylı İ. Osmanlı Kadısı : Tarihi Temeli ve Yargı Görevi. Ankara Üniversitesi Dergisi. Sayı 1. Cilt 30. 1975
**Gişi S. OMBUDSMANLIK KURUMU, İSVEÇ VE FRANSA ÜLKE UYGULAMALARI İLE AVRUPA OMBUDSMANI ÜZERİNE BİR İNCELEME. Yıldırım Bayezid Üniversitesi Hukuk Dergisi. Sayı 2017/2 .
*** Gözler K. (2018).Türk İdare Hukuku Dersleri. İdarenin Yargı dışı yollardan denetimi Bölüm 14. Sayfa 745. Bursa. Ekin Yayınları.
****” Kamu Denetçiliği Kurumu, tavsiye kararlarına uymayan kurumları açıkladı.” Memurlar.net. Web. 06.02.2019
“KDK kararlarına uymayanlar TBMM’de hesap verecek”. Anadolu ajansı.com. Web. 14.03.2017
