IŞİD cihat temasıyla gerçekleştirdiği terör eylemleriyle adını tüm dünyaya duyuran küresel bir terör örgütüdür. Asıl faaliyet bölgesi Orta Doğu olmakla birlikte dünya geneline yayılan eylemleriyle belki de dünya üzerinde en çok tanınan terör örgütü haline gelmiştir. Son dönemde örgüt bir tehdit olmaktan çıktı gibi gözükse de meydana gelen gelişmeler IŞİD’in daha uzun bir süre dünya için tehdit olacağına işaret etmektedir.
SSCB’nin Afganistan’ı işgalinde cihata giden savaşçılardan biri o zamanlar 22 yaşında olan 1966 Ürdün doğumlu olan Ebu Musab el-Zerkavi’dir. Zerkavi zor bir çocukluk dönemi geçirdikten sonra Selefi ve Cihadi İslam yorumuyla tanışmıştır. Savaşın bitiminde ülkesine dönmüştür. 1993 yılında sinema salonunda sivillere karşı düzenlediği terörist saldırı sonucunda tutuklanmış ve altı yıl hapis cezasına çarptırılmıştır. Hapishane hayatı bittikten sonra Usame bin Ladin ile tanışmak istemiş ve tekrar Afganistan’a gitmiştir. Bin Ladin’den beklediği karşılığı alamayınca kendi adamlarını yetiştirmek için 2000 yılında Afganistan’ın Herat kampında Tevhit ve Cihat Örgütü’nü kurmuştur. Örgüt, ABD’nin Afganistan’a saldırması nedeniyle önce İran’a ardından da Irak’a yerleşmiştir. Irak’ın kuzeyinde El Kaide ile bağlantılı ayrılıkçı Kürt hareketi Ensar el-İslam örgütü ile bağlantıya geçmiştir. 2004 yılına kadar ABD güçlerine karşı eylemler yapmış ve örgüt bu eylemlerle ününü arttırmıştır. Ayrıca Felluce Savaşı’ndan sonra direnişçiler kendisine “Felluce İslam Halifeliği”nin emiri olarak biat etmişlerdir.
17 Ekim 2004’te internet üzerinden Usame bin Ladin’e bağlılık yemini eden Zerkavi, örgütünün adını da “İki Nehir Topraklarındaki el-Kaide” olarak değiştirmiştir. Bu örgüte kısaca Irak el-Kaidesi denmektedir. Örgüt disiplini ve stratejisiyle kısa zamanda dikkat çekmiştir. Anbar kenti ve çevresini de koalisyon güçlerinden temizleyerek bölgede ününü arttırmıştır. Zerkavi 7 Haziran 2006’da ABD’nin düzenlediği hava saldırısı sonucunda öldürülmüştür. Yerine Ebu Hamza el-Muhacir getirilmiştir. Ekim 2006’da örgütün ana gayesi pratiğe dönüştürülmüş “Irak İslam Devleti” ilan edilmiş ve liderliğine Ebu Ömer el-Bağdadi getirilmiştir. 2006 yılından itibaren ABD destekli yerel unsurlar ve muhalif Sunni aşiretlerin kurduğu Sahva Harekatına karşı mücadele eden örgütün gücü zayıflamıştır. 2010 yılında el-Mısri ve el-Bağdadi’nin öldürülmesiyle örgütün yeni lideri Ebu Bekir el-Bağdadi olmuştur.Bağdadi 26 Ekim 2019’de ABD tarafından Suriye’de gerçekleştirilen bir operasyon neticesinde öldürülmüştür.
2011 yılında ABD’nin Irak’tan çekilmesi üzerine Maliki’nin Sünniler üzerine baskı yapması sonucunda bazı Sünniler El Kaideye tekrar yakınlaşmış böylece IİD’nin hem militan sayısında hem de yaptığı eylemlerde artış görülmüştür. El-Bağdadi 2013’te örgütün Suriye el-Kaidesi olan Nusra Cephesi ile birleşerek yeni adının “Irak-Şam İslam Devleti” olduğunu söylemiştir. Bu değişiklik El Kaide lideri Eymen el-Zevahiri tarafından kabul görmemiştir.Zevahiri’nin Irak ve Suriye’yi iki bağımsız devlet olarak tanımlamasını Sykes-Picot anlaşmasına onay vermek olarak değerlendiren Bağdadi IŞİD’in var olduğunu ve bu amaçtan vazgeçmeyeceklerini belirtmiştir. Örgüt kendisini tanımayan El Kaide ile bağlarını koparmıştır. Bir yıl sonra da hilafeti ilan edecek ve hedeflediği “İslam Devleti”ni kurduğunu duyuracaktır.
Örgüt büyüme stratejisini başarıyla gerçekleştirmiştir. Özellikle merkezi teşkilatı güçlü olmayan istikrarsız ortamları tercih ederek bu bölgelere yuvalanmaktadır. IŞİD bölgedeki iç savaşları kendi açısından iyi bir şekilde değerlendirmiştir. Bu yuvalanma sorununu çözmek için bölgedeki ülkelerin iç barışı sağlanmalıdır.
Irak ve Suriye’deki mezhepsel çatışmalardan beslenen örgüt ağırlıklı Sünni olan bölgelere yerleşirken aynı zamanda petrol kaynaklarına yakın yerler ele geçirerek kendine büyük miktarda maddi kaynak sağlamaktadır. Yalnızca Suriye’deki kuyulardan elde edilen petrolün satılmasıyla günde 2 milyon doların üzerinde gelir elde ettiği düşünülmektedir. Suriye iç savaşını IŞİD en iyi şekilde değerlendirmiştir. Şiilere karşı mücadele ettiği için başta Suudi Arabistan olmak üzere birçok Körfez ülkesinden maddi yardım almıştır. Ayrıca halktan topladığı vergi, haraç, uyuşturucu ticareti ve kaçakçılık da örgütün gelir kaynaklarından bazılarıdır. Bu gelirlerin bir kısmını ele geçirdiği yerlerdeki halka sosyal yardımlar yaparak kullanan örgüt bazı kesimlerde sempatiyle karşılanmaktadır.
IŞİD temel özellikleri tekfirci ve katı olmalarıdır. Günümüzde Selefi söylemli tüm örgütlerde bu özellikler gözükmektedir. İslam’ın saf haline dönülmesi için sonradan çıkan şeylerin(bidat) dinden uzaklaştırılması gerektiği savunulmaktadır. Selefilik, büyük oranda temel ameli noktalarını Ahmet bin Hanbel’e isnat eden, İbn-i Teymiyye ile itikadi farklılığını sistematize eden ve Abdulvehhab ile devlet otoritesiyle organik bağ kuran bir akımdır.
El-Kaide gibi Cihadi Selefilik düşüncesiyle hareket eden örgütlere yakın ve küresel cihat fikrinin önemli isimlerinden olan el-Makdisi, Ebu Katade gibi isimler IŞİD’i haricilikle suçlamışlardır. Yine de IŞİD’in bir Selefi geleneği örneği olduğu söylenebilir, söylemlerindeki dışlamacı tavır da Selefi söylemin en temel özelliklerinden biridir.
Terör örgütleri hedef kitleye ulaşıp kendilerini tanıtmak, sempati kazanmak veya düşmanlarına karşı güçlerini göstermek için propaganda yolunu kullanır ve bu yolla devamlılıklarını sağlarlar. IŞİD de propaganda araçlarını çok iyi kullanmıştır. Sosyal platformlarda kendini tanıtarak hedeflediği kitleye ulaşmaya çalışmaktadır. Örgüt toplumsal alanda Sünnilerin yaşadığı dışlanmışlık, çaresizlik gibi sorunlara yönelik geliştirdiği söylem ile kendisini büyük bir coğrafyada var etmiştir. Özellikle Avrupa’da kimlik ve entegrasyon sorunu yaşayan insanlarda bu gibi terör örgütlerinin propagandalarına karşı açıktır. IŞİD’in hedef kitlesi temelde ikiye ayrılır. Birincisi düşman olarak görülen ve tekfir edilen kitle, ikinci ise yararlanılmak üzere hedef alınan kitledir. İkinci gruptaki kitle radikalize edilerek sözde İslam Devletine katılmaları için teşvik edilmektedir. Ayrıca örgüt bulunduğu bölgedeki mezhepsel çatışmalardan faydalanarak bünyesine yeni militanlar katmaktadır.
Son yıllarda örgütün kontrol ettiği alan ve eylemlerinde azalma görülmesi nihai açıdan bu bölgelerde terörün bitirildiğinin bir göstergesi değildir. Örgüt dünyanın hemen hemen her yerinde sempatizanlara sahiptir. Böylece küresel ve bölgesel güvenliği tehdit etmeyi sürdürmektedir. Propagandaları için interneti çok iyi şekilde kullanan bu örgüt ve türevlerinin önünün kesilmesi için özellikle yuvalandığı bölgelerde barış tesis edilmeli ve örgüte katılan kişiler iyi analiz edilerek internet üzerinden karşı strateji geliştirilmelidir. Çünkü IŞİD işlevini yitirse bile sahip olduğu ideoloji ve söylem kendiliğinden silinip gitmeyecektir. Bu ideolojinin sahip olduğu yanlış dini argümanlara karşı mücadele edilmelidir ve insanlar bilgilendirilmelidir.
Yararlanılan Kaynaklar
Yararlanılan Kaynaklar
GÜRSON, Ali Poyraz, Büyük Güçlerin Suriye Planı, Ankara: Kripto Yayınları, 2017.
ABUBAKER, Sarkan Salman, “IŞİD’in İdeolojisi: Cihadi Selefilik”, Lectio Socialis, Cilt: 4, Sayı: 2, 2020.
ATEŞ ÇİFTÇİ, Eylül Beyza, “IŞİD: Oluşum, Kuruluş ve Devletleşme Süreçleri”, Lectio Socialis, Cilt: 1, Sayı: 1, 2017.
BİÇER, Ramazan, “IŞİD Düşünce Yapısının Teolojik Arkaplanı”, Kelam Araştırmaları, Cilt: 13, Sayı: 1, 2015.
GÜRLER, Recep Tayyip, ÖZDEMİR, Ömer Behram . “El Kaide’den Post-Kaide’ye Dönüşüm: IŞİD”, Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 1, Mayıs 2014.
GÜRSON, Ali Poyraz, Büyük Güçlerin Suriye Planı, Ankara: Kripto Yayınları, 2017.
İYİAT, Bora, “Orta Doğu’nun Kırmızı Jeopolitiği Bir Dini Terör Organizasyonu Olarak DAEŞ”, Novus Orbis: Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Dergisi, Cilt: 1, Sayı:1, 2019.
KORKMAZ, Sertaç Canalp, “Terörün Propagandası: DAEŞ Terör Örgütü ve Konstantiniyye Dergisi”, ORSAM, Rapor No: 204, 2016.
ŞENOL, Dolunay, ERDEM, Sezgin, ERDEM, Elif , “IŞİD: Küresel Bir Terör Örgütü”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 26, Sayı: 2, 2016.
https://www.dw.com/tr/zerkavi-%C3%B6ld%C3%BCr%C3%BCld%C3%BC/a-2521385
https://islamansiklopedisi.org.tr/tekfir
https://www.stratejikortak.com/2020/03/suriye-haritasi-sondurum2020.html
