Avrupa Birliği Nedir? | Kısa Tarihi | Organları |Üyeleri

Avrupa Birliği (AB) 2021 yılı itibariyle 27 üyesi bulunan, ekonomik ve siyasi bütünleşmeyi hedefleyen bölgesel bir örgüttür. Avrupa Birliği hem hükümetlerarası hem de supranasyonel (ulusüstü) bir nitelik taşıması itibariyle benzersiz bir kuruluştur.

Avrupa Birliği Ne Zaman, Hangi Ülkeler Tarafından Kuruldu?

Başta Fransa ve Almanya olmak üzere Avrupalı devletler İkinci Dünya Savaşı’ndan büyük bir yıkımla çıkmıştır. İngiltere savaştan diğer ülkelere nazaran daha iyi bir durumda çıkmış olmasına karşın savaş öncesi dönemdeki gücünü kaybetmiştir. Almanya’da ekonomi büyük bir çöküntüye uğramıştır. Fransa ise olası bir Alman saldırısından çekindiği için iki ülke arasında çözülmesi gereken bir ihtilaf söz konusu olmuştur.

Avrupa’da 18. Yüzyıldan bu yana var olan bütünleşme fikirleri İkinci Dünya Savaşı’nın yıkımlarından sonra Almanya, Fransa, İtalya, Hollanda, Belçika ve Lüksemburg tarafından 1951 yılında Paris Antlaşmasının imzalanmasıyla oluşturulan Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu ile somut bir nitelik kazanmıştır. Bu antlaşmayla bir araya gelen devletler egemenlik haklarından feragat ederek ulusüstü bir örgüt kurmuşlardır. 

1957 Roma Antlaşması ile Avrupa Ekonomik Topluluğu ve Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu’nun (EURATOM) kurulmasıyla birlikte ekonomik bir birlik ortaya çıkmış ve zaman içinde gelişmeye başlamıştır. 1992’de imzalanan Maastricht Antlaşması ile ise siyasi bir kimliğe ulaşma yolunda önemli bir ilerleme kaydedilmiş ve bugünkü anlamıyla AB’nin temelleri atılmıştır. AKÇT, AET ve AAET kurumlarının üçü birlikte Avrupa Toplulukları olarak isimlendirilmiştir. 1992 sonrasında Topluluk Avrupa Birliği adını almıştır.

Böyle bir birlik oluşumuna gidilmesinin nedenleri:

• Kömür ve madenler açısından zengin olan Alsas-Loren ve Ruhr bölgesinden çıkartılacak madenlerin işletilmesinde ulusüstü bir işbirliği oluşturmak
• Avrupa ülkelerinin arasında ticareti geliştirmek, gümrük birliği ve ekonomik birliği kurmak, serbest rekabeti sağlamak,
• Devletler arasındaki anlaşmazlıkları çözmek, sorunlara ortak çözüm bulmak,
• Fransa ve Almanya arasındaki ihtilafı çözerek gelecekte herhangi bir çatışmaya girmelerini önlemek,
• Devletler arasında ekonomik kalkınma ve hayat standardının yükseltilmesi için tek başlarına hareket etmek yerine birlikte hareket etmenin daha yararlı olacağı görüşünün yaygınlık kazanması, 
• ABD’nin olası SSCB tehdidine karşı bölgede ortak hareket etme konusunda ülkeleri teşvik etmesi. (bkz: Marshall Planı )

AB’nin kurulmasıyla birlikte üye devletler egemenlik haklarından bazılarını bu örgüte devretmiştir. Birlik dinamik bir niteliğe sahiptir. Avrupa Tek Senedi, Maastricht, Amsterdam, Nice, Lizbon Antlaşmaları ile mevzuatında birçok değişiklik yapmış ve ek düzenlemeler getirmiştir. Avrupa Birliği’nde aynı anda iki hukuk sistemi vardır: Örgüt nezdinde Avrupa Birliği hukuku ve üye devletlerin kendi ulusal hukukları. 

Ekonomik açıdan önemli bir gelişme olarak AB üye devletleri arasında 1968 yılında ‘Gümrük Birliği’ kurulmuştur. Böylece taraf ülkelerin malları tek bir gümrük alanı içinde, tarife ve vergilerden muaf olarak serbest bir şekilde dolaşabilmiş ve üçüncü ülkelere karşı ortak bir gümrük tarifesi uygulanmaya başlanmıştır. Burada önemli bir nokta ise Türkiye’nin AB’ne tam üye olmadığı halde daha sonraki yıllarda gümrük birliğine dahil olmasıdır. AB’de kişilerin, malların, hizmetlerin ve sermayenin serbest dolaşımına izin veren ‘Tek Pazar’ (iç pazar) aşaması ise 1992 yılında tamamlanmıştır.

Avrupa Birliği Üyesi Ülkeler

Ocak 2020 yılı itibariyle İngiltere’nin örgütten ayrılmasıyla AB’nin üye sayısı 27’ye inmiştir.

Üye ülkeler; Almanya, Avusturya, Belçika, Bulgaristan, Çekya, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa, GKRY, Hırvatistan, Hollanda, İrlanda, İspanya, İsveç, İtalya, Letonya, Litvanya, Lüksemburg, Macaristan, Malta, Polonya, Portekiz, Romanya, Slovakya, Slovenya, Yunanistan.

2020 yılında açıklanan verilere göre AB üyesi 27 ülkenin toplam nüfusu 447,7 milyondur.

Avrupa Birliği Organları

Avrupa Konseyi

Üye devletlerin devlet ve hükümet başkanlarından oluşur. Avrupa Konseyi bütünleşmenin gelecek perspektifini ortaya koyar ve stratejik planlamasını yapar.

Bakanlar Konseyi

Bakanlar Konseyi ülkelerin bakanlar düzeyindeki temsilcilerinden oluşur. Dönem Başkanlığı 6 ayda bir üye devletler arasında el değiştirir. BK üye devletlerin çıkarları doğrultusunda hareket ettiği için hükümetlerarasıdır. AB hukuku ve politikaları konusunda nihai kararları alan organdır.

Avrupa Komisyonu

Yasama ve yürütmede etkilidir. Uluslararası müzakerelerde AB’yi temsil eder. Komisyon üyelerini üye devletler aday gösterir, komisyon başkanı atar. Görev süreleri 5 yıldır. Organ uluslarüstü niteliktedir.

Avrupa Parlamentosu

Üyeleri seçimle belirlenir. AP’de üye ülkelerin temsilinde nüfus esas alınmaktadır. Yasama, bütçe ve denetleme konularında yetkileri vardır. Üye sayısı 751’dir. İngiltere’nin Birlikten ayrılmasıyla bu sayı 705’e düşmüştür.

Adalet Divanı

Avrupa Birliği Adalet Divanı kurucu antlaşmaların ve ikincil hukuk normları ile alınan kararların uygulanmasından ve yorumlanmasından sorumludur. Mahkeme kararları tüm AB organlarını, devletleri, tüzel kişileri ve kişileri bağlamaktadır.

Türkiye Avrupa Birliği’ne Üye mi?

Türkiye AB’ne üye değil, aday ülke statüsündedir. 1959 yılında ortaklık başvurusu yapması sonucunda 1963 yılında Ankara Antlaşması imzalanmış, 1987 yılında ise tam üyelik başvurusu yapmıştır. 1999 yılında Türkiye aday ülke ilan edilmiştir. Tam üyelik müzakereleri ise 2005’te başlamıştır.  Örgüt üyeliğine aday diğer ülkeler ise Kuzey Makedonya, Karadağ ve Sırbistan’dır.

Yararlanılan Kaynaklar
1- Akçay, E,Y. Argun, Ç. Akman, E. (2011). AB’nin Tarihsel Gelişimi ve Ortak Dış ve Güvenlik Politikası. Vizyoner Dergisi, cilt 3, sayı 4. s. 5, 12. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/213970
2- Reçber, K. (2018). Avrupa Birliği Hukuku ve Temel Metinleri. Bursa: Dora Yayınları. s. 2.
3- Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı Avrupa Birliği Başkanlığı, Üye Devletler. https://www.ab.gov.tr/_233.html
4- Ülger, İ,K. (2015). Avrupa Birliği Rehberi. Kocaeli: Umuttepe Yayınları, s. 15, 19, 35, 46.